Her şeyin bir ilki vardır. İlkler her daim mühim, her daim  değerlidir.

İlk aşk, ilk öpücük, ilk evlat,  ilk ödül,  ilk maaş ilk mezuniyet, bunlar zamanla hayat hikâyemiz olabiliyor. Yaşadığın toplumda medeni bir toplum için yapılan ilkler’de çok önemlidir. İdil, tarihinde  ilginç olaylarla dolu,  harcı, acı ve hüzünle karışmış  bedeninde  derin yaralar  açılmış, olsada  müsibet felaketine karşı  durabilmiş  dayanmış   bir mekan .  Erdemli bir yürek, sergilemiş hayatları diri tutmuş, sırrını, Siyah taşlara fısıldayan acısı, hüznü, umudu, yeterince seslendirilmemiş bir belde diyardır aziz idil.

 Bu günkü yazımızda, Beytzabay  idil tarihinin toplumsal yapısında Eğitim noktasında bir ilki yaşatarak üniversiteyi bitirmiş, hayata mühendis olarak göreve başlayan, muradına ermeden, toplumuna daha fazla yararlı olmadan, bize erken veda eden  Musa Kayar’dan söz edeceğiz.

 Cumhuriyet dönemin de idil Belediye reisi görevini 1943,1944 yıllarında yapan,   aynı zamanda mümin, imanlı, bir aile geleneği olan Kaya ilesi, geçmişten kalma kadirşinas, vefalı hayırsever idiler.   Bütün iyi niyetlere rağmen geçmişte Demirel’in deyimi ile zeka fukarası  şerir olan Süryaniler tarafından,  bezdirildiler, Haksızlıklara maruz bırakıldılar. Bedeller ödediler. Onlar ise tüm tepkilere rağmen,   seviyeli, bağışlayıcı, erdemli, davranarak bizimle yaşadılar. Bunlar herkeste olmayan özelliklerdir. Yardım, hayırseverlikte öncülük etmiş aile çocuğunu, daha iyi bir tahsil alması için 1940 yıllında İstanbul’a gönderdi. İdilde ilklerin  ilki olmuş, kıymetli,  Peder , Cercis Abdulahat Kayar’ın oğlu jeolog Mühendis  Musa Kayar’ın başarısı,  aynı zamanda  dram dolu, raflarda  kalmış,  unutulmaması gerekirken, ama maalesef   unutulmaya yüz tutmuş, (Buda idil misali)  gerektiği kadar seslendirilmemiş, gündem olmamış bir hayat Hikayesinin   izini süreceğiz.

SAİNT – BENOİT  ÖZEL FRANSIZ  KOLEJİ   1947

İstanbul Beyoğlu ilçesinde bulunan Türkiye’nin en eski  Fransız kurumlarından   bir olma  özeliğine  sahip  Saint Benoit  aynı zamanda, İstanbullun en köklü  Latin – Katolik -  kurumlarından biridir. 1783 yılı resmi kuruluş tarihi olarak gösterilse de kurum tarihi 1362 yıllara dayanır.  Buradan mezun olanlar Türkiye’de  diledikleri  üniversitelere, kontenjanlı olarak kayıtlarını yaptırabiliyorlardı. Bunun yanında, Türkiye’deki Süryani Katolik olan ailelere öncelik tanırlardı. Onları, bünyesine alır en iyi eğitim alabilmeleri için imkânları seferber

Ederlerdi.  Dönemin idilinden Musa  kayar, babası Süryani katolik

papazı olduğundan dolayı,   babası tarafından onu  ve de onun,

gibi Katolik bir ailenin çocuğu aynı zamanda akraba bağları olan öz dayım olan  Hanna Hanuş Boşluk ile   İstanbul’a  tahsile giderler. 1947 idil tarihinde bir ilkti. Henüz 14 yaşlarına yeni girmiş bu iki idili genç, yatılı Fransız kolejine kayıt edilir. Beraber kolejden mezun olurlar. Dayım Hana Mardin’e dönüp DÜMES Fransız şirketinde tercüman işe başlarken, daha sonra Müdürlük vazifesine kadar yükselir. Musa Kayar İTÜ Jeoloji bölümüne kaydını yapar Mühendis olarak mezun olur. Mezuniyeti, İdil’de büyük sevinçlere vesile olurken,  Yüksek İstanbul Türkçesinin idilde konuşmasına vesile oluyordu.

Gençler onlara imreniyordu.  Musa idil’e izine geldiği zaman baba

evinde,  abesi olan rahmetli Efrem Kayar evin’de insanlar yerlerde,

oturup  cıvate sohbet ederlerdi. Bağı , bostanı olan komşular , üzümleri, Kavun, karpuzları  keyifle ikram ediyorlardı. O devirde kayar ailesinin, büyük kızı olan sultan ablam ufak boyuna rağmen  evin hamaratı (Kebanisi) oluyordu.Ortada  bir topaç misali  vır vır  dönüyordu hizmete kusur etmiyordu.

 İSTANBUL RUM ASILI MARGRETE İDİLE GELİN ADAYI OLUYOR

  Askerliğini  As teğmen  olarak infa eden  Musa Kayar,   askerden sonra,   petrol şirketi  Schell  de  mühendis olarak  görev alır.

Türkiyenin bir cok vilayetinde toprak tahlileri yapar  petrol izlerin peşine düşer .  Sultan ablamın anlattıklarına göre  ilk maşına dokunmaz  tümünü  idil’de fakir olan ailelere dağıtılmasını ister.

 Bu ara babasıda din adamı olduğundan dolayı oğlunun evlenmesini elzem olarak görür,   bir de var olan adet gelenekler İstikametinde yürümek  lazımdi. Okul bitmiş gurur duyulacak bir görev var,  o zaman  vakit kaybetmeden  Musa’ya yakışan  bir gelin  bakmak lazım.

 YUNAN GELİN ADAYI MARGRETE

Kendisi gibi Yüksek  okul mezunu olan  Margret  ile istanbul’da  tanışırlar. Yunan adetleri bizim Süryani adetlerine benzediğinden Hıristiyan olduğundan dolayı  anlaşmada, din Mefhumu  kolay  bir avantaj  sağlıyordu. Yani Kürtlerin deyimi ile ”Fıleh ve fıleh bıge”’ Hıristiyan Hıristiyanla evleniyordu. Musa, rahmetli babasına haber  Gönderiyordu, adet ve geleneklere göre kızı istemeye İstanbul’a gidiyorlardı.  Kız aileden isteniyor, Musa Margret ile nişanlanıyordu. Baba  Mardin’e geri dönüyor, çünkü o dönem   Mardin’in  mekezinde, Bulunan şu an bir kısmı müze olarak kulanılan kilisenin papazı idi.

10 EYLÜL 1961   DIM DIM DÜŞÜYORDU  İDİLE  DIM DIM….

Musa görevi gereği Mersine gitmiş. Petrol arama çalışması ardından, Adana’ya uğruyor. Adana’da, İdilli aile,  rahmetli Pulu el Hori’nin çocukları,   Hollanda da yaşayan benim için çok değerli abem Behnan Rısko Külen’in amca çocukları, rahmetli  Zeki, Münir kardeşler Adana’da  bir gömlek imalat atöyesi çalıştırmaktalar.  Aynı zaman da

Musa ile  Karibo  yani kirvelik bağları  vardı. Kendileri de Süryani katolik  cemaatinden idiler. Bu iki kıymetli aileler arasında güçlü bir aile bağları ve dindaşlıklarda mevcutu.  Onlara uğramadan olmazdı.

 Musa’nın bütün aklı İstanbul’da. .. Onu bekliyen bir nişanlısı var. Düğün hazırlıklarına başlamış, İstanbul’da ev tutmuş,  evi döşemiş,  heyecanlı ve gündemi yoğundu. Sabırsızlanıyordu. Kalbinde uçak gelse de, bir an evel İstanbul’a gitsem diyordu. Uçak Kıbrıs’tan Adana’ya gelecekti.  Musa bu uçakla İstanbul’a uçacaktı. Musa THY Foker f 27 tipi Uçakla Adana’dan İstanbul’a havalanıyor.4 mürettebat, 26 yolcu uçakta seyahat yapıyor. Uçak Ankara yakınlarında alçaldığı sırada kontrolü kaybederek düşüyor. Musa’nın da aralarında bulunduğu 30 yolcu düşen uçakta hayatlarını kaybediyor. Ölenlerin arasında, İdilimizin gururu Kas Cecis ailesinin,  jön denecek kadar yakışıklı olan, biricik oğulları Musa hayatını kaybediyordu.   İngiliz haber ajanslar, TRT radyoları birinci haber olarak veriyordu uçak kazasını. Kısa zamanda bu haber idile tez ulaştı. Kazayı duyan şok oluyordu. Tarih 10 Eylül’ü 1961 gösteriyordu. İdilin Kerpiç damlarında vel vele sesleri göğe yükseliyordu. Vücutlar damlara dım dım düşüyordu. Yani insanlar sinir krizini geçirerek yığılıyorlardı. Rahmetli Minas Küce Musa ile teyze çocukları idiler. Devamlı Radyo’yu dinlerdi. Minas amca radyoyu dinlerken kaza haberini işitir. İlk solukta Efrem Kayar’ın evine varır. Bana Musa’nın adresini verin, bana çok lazım deyince, Kaya ailesi Minas’ın halinden şüphelenerek olanları artık anlamıştı. Ailesi kazayı duydu. Baba Mardin’de. Kardeşi Efrem amca, cenazeyi almak için Ankara’ya gider. Efreme  kardeşin ismini sorarlar, Musa Kayar der. Cenazeyi Morgda ona gösterirler.Musa’nın parmağında nişan yüzüğü, nişan yüzüğünde nişanlının ismi Margret yazılıydı. Çanta dolusu evraklarla birlikte cenaze kardeşine teslim edilir. Nişanlısı kaza haberi duyunca sinir krizlerini geçirir. Paul adında abesi Ankara’ya gelir, Musa’nın cenazesini görür ve vedalaşır. Cenaze Mardin’e getirilir. Meryem Ana Kilisesinde dini tören yapıldıktan sonra Musa’nın cenazesi  Mardin’den İdile getirilir. Cenaze idile girişinde mahşeri kalabalık ağıtlar eşliğinde karşılanır. Duyan evinden fırlayarak, Musa’yı son kez karşılamak için cenazesine koştu. Annem dayı çocuğu olan Musa’yı  Kürtçe ağıt yakarak karşıladı. “ Ez rebena wi lavi me, ez jı tere ne minim dınyaye keke Musa.”  Cenaze  defin etmeden önce babasının evine getirildi, siyah taştan yapılan,içi ovalı, cırn dediğimiz taşın üstüne, sedef renginde olan tabutu bıraktılar, ailesi ile baş başa bırakıldı. Babası Abuna  Cercis, tabutun içinde cansız yatan oğluna eğilerek.”Yapma oğul yapma, öyle deme, sen burada olamazsın.” Acıklı feryadına göz yaşı eşlik ederek kalbinde korlar yanıyordu. En büyük acıya karşı, imanlı gönüller sabır etmenin yolunu bilirler. Evlat acısını yaşasalar bile rablerine hamde etmeyi bilirler. Acılar dağlar kadar büyük te olsa, baş kaldırmak, isyan etmek  iman abidelerin akıların ucunda bile geçmez. Neticede insanoğlu oldukları için duyguları bazen mantıkların önüne geçerek duygusal davranmalarına sebep olabilirler. Elinde doğan, büyüyen çocuğunu toprağa gömmek her insanın dayanacağı bir acı değildir. Her ölüm erken bir ölümdür.Tabutu açılır, Babası oğluna eğilerek son bir kez bakarak,”Oğlum  sen olmadan ben uzun süre yaşayamam,Allahım, çocuğumu aldınız, kalbimin meyvesini kopardınız, ben kulunuza tahammül ve dayanma gücünü ver, ihsan eyle yarab. Musa Kayar, İdil Mor İşaya Süryani mezarlığında düzenlenen dini törenin ardında toprağa  verildi.

Musa’nın ölümünden sonra babası uzun yaşamadı , 27-6-1966 yıllında vefat etti.

İdil’in ilk mühendisinin hazin sonu,hayat hikayesinini burada sonlandırıyoruz. Başka bir yazıda buluşuncaya dek  diyelim bir şiirle nokta koyalım.

Ne kaldı  hatırımda  diye sorsalar bana,

Bir de  kulağımda  tek çarptının kapının sesi,

Bir gözümün önünde  yanıp kül olan  seneler,

Elimde  olsa alırdım  zamanı  geri,

Yatardım, kapıya  gideceksen ez beni,

Açılan  yaraya elden çare  olur mu

Sensizlik  hicran zülümdür bana,

Yazsam derdimi kalem   düşman kesilir  kağıda,

 Anlatamam, anlatamam,  derdimi.